Sturen met MKI in de GWW-sector

Zorgvuldig omgaan met onze grondstoffen is van cruciaal belang voor de stabiliteit van de Nederlandse economie; het maakt ons minder afhankelijk van grondstoffen uit het buitenland, ook als de wereldhandel onder druk staat. In Nederland neemt de bouwsector naar schatting vijftig procent van het grondstoffenverbruik voor zijn rekening.

Waarom is sturing op de milieu-impact in de GWW belangrijk?

Omdat grond-, weg- en waterbouwwerken (GWW) veelal ingekocht worden door publieke opdrachtgevers, is inkoop in potentie een belangrijk instrument voor versnelling van de transitie naar een klimaatneutrale- en circulaire economie. Publieke opdrachtgevers kunnen de markt vergroten voor minder vervuilende bouwproducten - met een lagere milieu-impact - door het eenduidig inkoopbeleid te voeren. Zo krijgen bedrijven de zekerheid dat investeren in een toekomstbestendige businesscase nuttig is. Het kabinet heeft daarom aangekondigd wettelijk te gaan sturen op het verlagen van de milieu-impact in de GWW.

Oproep vanuit de sector voor duidelijk beleid

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft veel signalen van marktpartijen en medeoverheden ontvangen dat meer sturend op eenduidig inkoopbeleid helpt om de milieu-impact in de GWW te verlagen. Zo hebben het Betonakkoord, Bouwakkoord Staal en het Transitieteam Circulaire Bouweconomie opgeroepen om met regelgeving te komen, zodat bedrijven de zekerheid krijgen om te investeren in verduurzaming. Daarnaast nemen overheden duurzaamheid nu vaak op verschillende manieren mee in hun aanbestedingen, waardoor onduidelijkheid en versnippering ontstaat bij opdrachtnemers.

In reactie hierop zijn in opdracht van het ministerie verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de wijze van sturing en is beleidsadvies opgesteld. In de kamerbrief van 31 mei 2024 heeft het ministerie aangekondigd dat milieuprestatie-eisen en MKI in de inkoop van GWW-projecten verplicht wordt.

Wettelijke verankering van milieuprestatie-eisen

Om de sector op uniforme wijze te helpen én om inkopende partijen zekerheid te geven dat zij minder vervuilende materialen inkopen, bereidt het ministerie nu de wettelijke verankering van deze eisen voor. het voornemen is om vanaf 2027 opdrachtgevers te verplichten om bij aanbestedingen:

minimale milieuprestatie-eisen (in MKI) meenemen voor asfalt, beton en staal;
in grote projecten met een gunningscriterium op milieuprestatie (MKI) in BPKV aan te besteden.

De minimale eisen voor asfalt, beton en staal worden met opdrachtgevers en (onafhankelijke) experts uitgewerkt en vastgesteld. Het ministerie richt hiervoor commissies in die ook verantwoordelijk zijn voor het periodiek aanscherpen of herzien van de eisen, bijvoorbeeld bij wijzigingen in berekeningsprotocollen.

Voor asfalt en beton zijn minimale eisen al eerder opgesteld, zie bijvoorbeeld Minimale eisen aan duurzaamheid. Er is echter nog geen eenduidige, landelijke eisenset en bovendien moeten de eisen nog aangepast worden aan nieuwe berekeningsmethodieken. In de handreiking ‘Inkopen met MKI’ van PIANOo staat nuttige informatie over MKI als inkoopinstrument.

Hoe MKI-eisen de bouwsector verduurzamen

De verplichte toepassing van de milieuprestatie (MKI) in de inkoop van GWW-projecten draagt bij aan de transitie naar een klimaatneutrale en circulaire infrastructuur. Door minimumeisen te stellen aan de meest vervuilende materialen (asfalt, beton en staal) worden de meest milieubelastende grondstoffen en producten uitgefaseerd en krijgen overheden de zekerheid dat ze minder vervuilende materialen inkopen. Doordat eisen steeds strenger worden, weet de markt waar zij aan toe is en kan ze investeren in duurzame innovaties. En wordt de markt een toekomstbestendige businesscase geboden.

Uitdagen van koplopers voor extra milieuprestaties

Naast deze peloton-aanpak is het nodig om koplopers uit te dagen om méér te doen dan alleen wat minimaal vereist is. Daarom moeten opdrachtgevers in grote(re) projecten straks door middel van een MKI-gunningscriterium de markt stimuleren tot het leveren van extra milieuprestaties.

Ervaring met MKI in aanbestedingen

Werken met een MKI-gunningscriterium is niet nieuw; opdrachtgevers als Rijkswaterstaat en ProRail doen dat al jaren. Maar ook TenneT, provincies, waterschappen en veel gemeenten passen dit al toe in hun aanbestedingen. Dit leidt tot verbetering van de milieuprestatie, soms met tientallen procenten. Met de verplichting wordt ervoor gezorgd dat het meenemen van de MKI in aanbestedingen niet een keuze is van iedere opdrachtgever afzonderlijk, maar dat er op een uniforme wijze met het instrument wordt omgegaan.

Hoe kan ik zelf MKI-eisen en/of een MKI-gunningscriterium toepassen?

Veel overheden werken al met de MKI, maar lang niet allemaal. Het kabinet presenteerde daarom een pakket aan ondersteunde en stimulerende maatregelen om hen hierbij te helpen. Zie hiervoor de kamerbrief (onder II.A.).

Eén van de maatregelen is de oprichting van een expertisecentrum MKI. Meer informatie over het expertisecentrum volgt binnenkort.

Nu al aan de slag? Meer informatie over het berekenen van de MKI.

Aanbesteden met een MKI-gunningscriterium kan met behulp van de Handreiking Inkopen met de MKI. Milieueisen voor asfalt, beton en staal zijn door BouwCirculair uitgewerkt in Moederbestek.